Architectuur In Context B Hfdstk 3

Front 1

De opkomst

Back 1

Door de opkomst van nieuwe materialen, zoals beton, was men in staat om nieuwe vormen te creëren. Het Pantheon bestaat uit een voorloper van beton, namelijk puzzolaan (a.k.a. Romeins beton). De koepel werd voorzien van een cassette structuur waardoor een lichter gewicht bekomen werd. Dit is een uitzonderlijke koepel omdat hij, in tegenstelling tot andere koepels, werkt als één geheel. In de middeleeuwen gaat deze kennis ietwat verloren en bouwen ze voornamelijk met stenen. Maar in de 19e eeuw word de uitvinding van gewapend beton gedaan. Men maakt gebruik van hydraulische cementmortel dat vloeibaar beton word. Het principe van gewapend beton gaat als volgt: het beton neemt de drukkrachten op en de stalen bewapening neemt de trekkrachten op.
Vandaag de dag is het gebruik van beton een evidentie maar bij het begin van de 20e eeuw begon men te twijfelen aan de capaciteiten er van. Is het wel betrouwbaar? Want men kon geen nauwkeurige modellen of formules berekenen. Is het wel gepast? Want beton was een artificieel en industrieel materiaal.
Beton heeft 3 grote eigenschappen, ten eerste is het isotroop. Dat wil zeggen dat de materiaaleigenschappen in alle richtingen hetzelfde zijn. Ten tweede is het vloeibaar waardoor men een grote vormelijke vrijheid heeft. En ten derde is het monolithisch, het is één solide geheel.
Gewapend beton is een uitvinding gedaan door ingenieurs, want gedurende deze periode zijn de ingenieurs de vernieuwers. Dit zorgde voor veel protest bij de architecten want volgens hen creëerden de ingenieurs geen kunst of architectuur.

Hint 1

foto: Pantheon

Front 2

François Hennebique (1842-1921)

Back 2

Een Franse ingenieur die een patent nam op de bewapening/verankering van beton in vloerplaten en kolommen. Later ‘verhuurd’ hij zijn theorieën om zo financiële steun te krijgen om zijn onderzoek verder te zetten. Hij gebruikt dit gewapend beton in zijn eigen woning waardoor hij grotere raampartijen kon realiseren, deze woning dient eveneens als zijn ‘visitekaartje’.

Hint 2

foto links: Hennebique’s patent op het probleem van de ‘monolitische verbinding’: beugels vangen dwars- en schuifkrachten op.
foto rechts: Eigen woning in Bourg-la-Reine (1901-1904)

Front 3

Back 3

Wat? Ford Highland Park Auto factory
Wanneer? 1909
Waar? Michigan, USA
Wie? Albert Kahn Associates (& Ernest Ransome)
Kahn gaat alle fabrieken voor Ford in beton bouwen en hij brengt 2 nieuwigheden aan. De fabriek bestaat uit een betonnen skelet met grote glasoppervlakken als ramen. Door de betonnen skeletstructuur waren er maar enkele kolommen waardoor men flexibelere ruimtes kon creëren en ze makkelijker opnieuw indelen. De grote ramen lieten veel licht door zodat er kon bespaard worden op elektriciteit. Het bouwen van utiliteitsgebouwen was een expressie van dit machinetijdperk, men gebruikt de fabriek als Tayloriaans instrument. Taylor vond het arbeidssysteem van de lopende band uit, elke arbeider heeft een taak die hij herhaalt in plaats van de iedereen alle taken uitvoert.

Front 4

Back 4

Wat? Appartementsgebouwe 25 bis Rue Franklin
Wanneer? 1903-1904
Waar? Parijs, Frankrijk
Wie? Auguste Perret (1874-1954)
Het grondplan is vrij simpel en je kan zien dat de circulatie (traphal) zich achteraan het huis bevind. Perret wil zoveel mogelijk licht binnenlaten en zorgt dus voor een knik in de gevel, hierdoor is er meer glasoppervlak waardoor er meer licht kan binnenkomen. Je ziet goed het verschil tussen de dragende elementen en de niet dragende elementen. Je ziet de dragende skeletstructuur in beton die hij probeert te verstoppen door hem op te vullen met terracottategels. Perret is hier heel vooruitstrevend op technisch vlak, maar eerder ouderwets op architecturaal vlak.

Front 5

Back 5

Wat? Parkeergarage rue du Ponthieu
Wanneer? 1905
Waar? Parijs, Frankrijk
Wie? Auguste Perret (1874-1954)
Deze parkeergarage had een betonnen skeletstructuur maar is toch gebaseerd op een Griekse tempel. Het grote roosvenster, centraal in de gevel is dan weer een knipoog naar de Gotische kathedralen. De garage moet er visueel goed uit zien, want de auto is nieuw en ietwat exotisch.

Front 6

Back 6

Wat? Notre Dame du Raincy
Wanneer? 1924-1925
Waar? Le Raincy, Frankrijk
Wie? Auguste Perret (1874-1954)
Deze kerk toont veel gelijkenissen maar ook verschillen met de typische Gotische kathedraal. De kerkindeling, de toren en de axialiteit stemmen overeen met die van een Gotische kerk. Maar doordat de kerk in beton is zijn de anders zo aanwezige kolommen die de ruimte indelen heel slank. Hierdoor verdwijnt optisch de klassieke opdeling en lijkt het 1 grote ruimte. Dit komt omdat je met beton grotere overspanningen kan maken en dus grotere ruimtes creëert. Nog een groot verschil zijn de ramen. Hier gebruikt men geen glas in lood maar glas in beton. Met het gebruik van beton waren de ramen groter en het glas was helderder. Hierdoor leek de kerk van buitenaf heel donker en gesloten terwijl hij vanbinnen heel licht en open is. Er werd wel enige controverse opgewekt mits het beton niet bekleed werd en volledig ‘naakt’ werd gelaten. De gevel is een zuivere afsluiting met de omgeving en heeft geen dragende functie meer.

Front 7

Le Corbusier/Dom-ino principe (Domus-Innovation) 1914

Back 7

In 1914 werd er heel veel verwoest door de oorlog wat in het voordeel was van de architecten want ze wisten dat er een heropbouw zou komen. Le Corbusier loopt een anderhalf jaar stage bij het bureau van Perret en komt zo in contact met beton. Hij ging op zoek naar de meest elementaire elementen van een woning en wou daarmee een module creëren die hij dan op grote schaal zou produceren. Deze zelfdragende module bestond uit een betonnen skelet dat afgesloten kon worden met eender welk materiaal. Hij had echter een groot probleem met de verbinding tussen de vloerplaten en de kolommen. Er ontbreekt een balk ter hoogte van de kolommen anders zou de plaat breken door de puntlasten. De conclusie van het principe is dus dat een betonconstructie vrijheid toestaat op vlak van indeling en gevelontwerp.

Front 8

De burgerlijke bouwkunde als formeel en constructief laboratorium.

Back 8

Ingenieurs worden de constructieve en formele vernieuwers. Ze gaan de (3) materiaaleigenschappen van beton maximaal uitbuiten en ze imiteren niet langer de traditionele houw- en metselwerkbouw. Er vormt zich ook een nieuwe esthetiek op basis van een structurele symbiose vorm, architectonische expressie en materiaaleconomie.

Front 9

Back 9

Wat? Jahrhunderthalle
Wanneer? 1921-1923
Waar? Breslau, Polen
Wie? Max Berg (1870-1947)
Berg kreeg de opdracht om een grote overspanning te maken zonder kolommen in het midden te plaatsen, hij lost dit op met het principe van het fietswiel. De koepel bestaat uit 2 ringen waartussen een ribbenstructuur gespannen is, bovenaan is er druk en onderaan is er trek. Dit geheel rust dan nog eens op enorme boogconstructies die de krachten wegleiden naar de funderingen. Aan de buitenkant van het gebouw is er helemaal niks te zien van deze inwendige structuren. Op het moment dat het gebouwd werd was het de grootste ‘ruimte’ ter wereld gemaakt door de mens. Dit was ideaal voor het toen opkomend nationalisme in Duitsland.

Front 10

Back 10

Wat? Planetarium Jena
Wanneer? 1924-1925
Waar? Jena, Duitsland
Wie? Walther Bauersfeld (1879-1959)
Voor een planetarium is er een transparante hemelsfeer nodig. Men bouwt een koepel in glas met staalskelet en nadien gaat men er een laag beton over spuiten.

Front 11

Back 11

Wat? Zeppelinhangars
Wanneer? 1921-1924
Waar? Orly, Frankrijk
Wie? Eugène Freyssinet (1879-1962)
Freyssinet kreeg de opdracht om een garage te maken voor zeppelins. De vorm van deze garage is een parabool of kettinglijn. Omdat wanneer een parabool belast wordt, enkel drukkrachten ontstaan. Hierdoor wordt het gebouw belast door zijn eigen gewicht waardoor ze met ribben gaan werken. Deze ribben worden elk apart bekist en tussen 2 ribben laat men een opening. Dit om het licht binnen te laten maar ook om het eigen gewicht te beperken.

Front 12

Back 12

Wat? Brug in Plougastel
Wanneer? 1930
Waar? Plougastel, Frankrijk
Wie? Eugène Freyssinet (1879-1962)
Voor het eerst werd hier het principe van de voorgespannen boog gebruikt. Men gaat het vooraf wat bollen of onder druk zetten en als het beton gezet is, zet het weer uit waardoor men het probleem dus anticipeert. Hierdoor is het brugdek heel dun en licht. De ondersteunende constructie is zwaarder uitgevoerd waardoor de overkappende constructie fijner kan worden uitgevoerd.

Front 13

Back 13

Wat? Brug over de vallei Tschiel-Bach
Wanneer? 1925
Waar? Donat, Zwitserland
Wie? Robert Maillart (1872-1940)
Maillart is een Zwitserse ingenieur die onder ander bruggen bouwt in de alpen. Hij brengt 2 vernieuwingen met zich mee. De brug, boog en het wegdek worden samengevoegd/gegoten in 1 structuur zodat de structuur op zich veel lichter wordt. Ten tweede volgde hij zijn intuïtie in plaats van slaafs de berekeningen te volgen. Hij wou zijn bruggen letterlijk en figuurlijk zo licht mogelijk maken zodat ze geen te grote ingreep waren op het landschap. Bij deze brug wist hij wel nog niet goed hoe hij de krachten elegant moest overbrengen op de vaste grond.

Front 14

Back 14

Wat? Schwandbachbrug
Wanneer? 1933
Waar? Bern, Zwitserland
Wie? Robert Maillart (1872-1940)
Bij deze brug slaagt Maillart er wel in de krachten elegant over te brengen op de vaste grond.

Front 15

Back 15

Wat? Paviljoen op de Landesausstellung
Wanneer? 1939
Waar? Zürich, Zwitserland
Wie? Robert Maillart (1872-1940)
Hij maakt een soort koepelstructuur in de vorm van een parabool en gebruikt hiervoor heel weinig materiaal, de dikte van deze koepel is slechts 5cm! Dit kon in feite nog dunner maar in de praktijk moest het 5 centimeter zijn om de wapening te kunnen omvatten. Van ver lijkt de constructie dus op een groot gebogen blad papier. Men begon toen ook na te denken over schaaldaken als oplossing voor grote overspanningen. We krijgen dan een combinatie van een soort programma (grote open ruimtes waar veel mensen in kunnen), een soort materiaal en kennis die ons toelaat om alles te realiseren.

Front 16

Back 16

Wat? Zarzuela hippodroom
Wanneer? 1935
Waar? Madrid, Spanje
Wie? Eduardo Torroja (1899–1961)
Men begon na te denken over schaaldaken als oplossing voor grote overspanningen.

Front 17

Back 17

Wat? Vliegtuigloods
Wanneer? 1938
Waar? Orvieto, Italië
Wie? Pier Luigi Nervi (1891-1979)
Men begon na te denken over schaaldaken als oplossing voor grote overspanningen.

Front 18

Back 18

Wat? Restaurant in Xochimilco
Wanneer? 1958
Waar? Xochimilco, Mexico
Wie? Felix Candela (1910-1997)
Candela is in staat om een architectuur met organische vormen te creëren door de eigenschappen van het materiaal te gebruiken. Hij maakt gebouwen die combinaties zijn van wiskundige vormen zoals parabolen en hyperbolen. Er is dus wel degelijk een nieuw soort vormentaal op basis van de nieuwe materialen. Het restaurant was een inspiratiebron voor het Philipspaviljoen van Le Corbusier op de wereldtentoonstelling van ’58 in Brussel.